Risicogestuurd werken: wendbaar omgaan met onzekerheid

In een wereld waarin volatiliteit, onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit (VUCA) de nieuwe norm zijn, schiet conventioneel risicomanagement steeds vaker tekort. Organisaties worstelen met ellenlange risicolijsten, ingewikkelde rekenmodellen en risicomanagers die anderen van hun werk houden. Risicogestuurd werken biedt een verfrissend alternatief: een aanpak waarbij het omgaan met risico's volledig wordt geïntegreerd in bestaande werkprocessen.

In plaats van risico's naast de dagelijkse praktijk te managen, worden ze er onderdeel van. Het gaat niet om het voorkomen van elk mogelijk risico, maar om doelgericht kiezen: welke risico's neem je bewust, welke beheers je, en welke accepteer je? Deze benadering maakt organisaties wendbaarder, effectiever en – paradoxaal genoeg – vaak veiliger dan rigide risicomijding.

Van risicomanagement naar risicosturing

Traditioneel risicomanagement stamt uit het industriële tijdperk van Frederick Taylor, gericht op maakbaarheid en beheersing. Het werkt uitstekend voor 'tamme vraagstukken' – gestandaardiseerde processen met voorspelbare uitkomsten. Maar hedendaagse organisaties hebben vooral te maken met 'wilde vraagstukken': complexe situaties waarin talloze factoren elkaar onvoorspelbaar beïnvloeden.

Denk aan de energietransitie, cybersecurity of sociale veiligheid. Voor deze vraagstukken volstaat de kans-maal-gevolg-formule niet. Martin van Staveren pleit daarom voor een fundamenteel andere benadering: niet de methoden en systemen zijn leidend, maar de mens en het doel dat bereikt moet worden.

Risicoleiderschap: iedereen aan zet

Waar de conventionele risicomanager een staffunctie is met focus op objectiveren en kwantificeren, staat bij risicogestuurd werken het risicoleiderschap centraal. Een risicoleider is niet per se een formele leidinggevende, maar iedereen die doelgericht omgaat met onzekerheden in zijn of haar dagelijkse werk. Het is een rolmodel, geen functie.

Deze verschuiving heeft verstrekkende gevolgen. Risicoleiderschap vraagt om andere vaardigheden: het durven benoemen van risico's, omgaan met meerdere en conflicterende doelen, variatie omarmen in plaats van standaardiseren, en vooral: het creëren van psychologische veiligheid zodat mensen zich durven uitspreken als zaken dreigen mis te gaan.

De praktijk: van theorie naar dialoog

Hoe zet je risicogestuurd werken nu concreet in? Van Staveren ontwikkelde hiervoor de DOD-aanpak: drie eenvoudige vragen die iedereen kan onthouden en in elk overleg aan bod kunnen komen. Wat is het Doel? Wat is daarbij Onzeker? Wat staat ons te Doen? Deze compacte vorm van risicomanagement doorbreekt de neiging om het te ingewikkeld te maken met spreadsheets en protocollen.

De kracht zit in de dialoog: een gesprek waarin alle deelnemers vrijmoedig durven spreken en openhartig luisteren. Waarin perceptieverschillen over risico's niet gelabeld worden als goed of fout, maar juist onderzocht worden. Want als er geen verschil van inzicht is over risico's, moet je je zorgen maken – dan missen we waarschijnlijk cruciale perspectieven.

Regelgericht versus risicogericht

Een fundamentele spanning in veel organisaties is die tussen regelgericht en risicogericht werken. Regelgericht werken streeft naar volledige controle: alles volgens protocol, geen afwijkingen. Risicogericht werken stelt prioriteiten op basis van de omvang en ernst van reële risico's. Het richt zich op de grootste bedreigingen in plaats van alles te willen beheersen.

Deze spanning speelt vooral prominent bij overheden, waar vergunningverlening, toezicht en handhaving vaak gevangen zitten tussen beleidsambities en praktische uitvoerbaarheid. Risicogericht werken biedt hier een uitweg: niet elk detail controleren, maar focussen op wat er werkelijk toe doet voor veiligheid en kwaliteit.

Mindset en mentale fitheid

Een vaak onderschat aspect van risicogestuurd werken is de persoonlijke ontwikkeling die het vraagt. Hoe je in het leven staat, hoe je brein omgaat met onzekerheid en angst, je psychologische basisbehoeften – dit alles bepaalt sterk hoe je invulling geeft aan risicoleiderschap. Het maakt het verschil tussen reageren en bevriezen, tussen durfal en bangerik.

Van Staveren benadrukt zelfs dat het ontwikkelen van mentale fitheid het allerbelangrijkste aandachtspunt is om mee te beginnen. Ga naar een 'sportschool voor je geest', mediteer. Deze mentale fitheid is een essentiële voorwaarde om met onzekerheid te kunnen omgaan, je eigen angst te verminderen, en je snel aan te passen aan veranderende omstandigheden. Verrassend om dit in een boek over risicomanagement tegen te komen, maar des te waardevoller.

Implementatie: van verzuiling naar integratie

De overgang van conventioneel risicomanagement naar risicogestuurd werken is in wezen een procesinnovatie. Het vraagt om het organiseren van risicoleiderschap op alle niveaus, waarbij psychologische veiligheid cruciaal is. Als mensen zich niet vrij voelen om risico's te benoemen, faalt elk systeem – hoe geavanceerd ook.

Begin klein, adviseert Van Staveren. Kies enkele vaardigheden en werk daaraan. Creëer een lerende organisatie waarin fouten besproken kunnen worden zonder direct naar schuldigen te zoeken. Iedereen risicoleider laat zien dat het niet om een grote transformatie hoeft te gaan, maar om vele kleine stappen waarin mensen leren doelgericht met onzekerheden om te gaan.

De toekomst: wendbaar en veerkrachtig

Risicogestuurd werken is geen doel op zich, maar een middel om in turbulente tijden effectief te blijven opereren. Het erkent dat we niet alles kunnen voorspellen of beheersen – en dat dit ook niet nodig is. Door helder te zijn over doelen, open te communiceren over onzekerheden, en bewust te kiezen welke risico's je neemt, ontstaat een organisatie die wendbaar en veerkrachtig is.

De boeken van Martin van Staveren bieden een coherent gedachtegoed dat zich over de jaren heeft ontwikkeld van theoretische fundering naar praktische toepassing. Van Risicogestuurd werken in de praktijk als basis, via Risicoleiderschap als verdieping, naar Risicodialoog als meest toegankelijke vorm.

Het resultaat? Organisaties die niet verlamt worden door angst voor risico's, maar die juist kansen zien in onzekerheid. Die niet alles willen beheersen, maar bewust kiezen wat belangrijk is. En die niet stilstaan bij verandering, maar daar flexibel op inspelen. Dat is de kracht van risicogestuurd werken – en precies wat de VUCA-wereld van ons vraagt.