Mislukkingen: Van schaamte naar leerkracht

In een maatschappij die succes verheerlijkt, blijven mislukkingen vaak onzichtbaar. Op social media vieren we onze overwinningen, terwijl we onze tegenslagen zorgvuldig verbergen. Toch is dit precies wat ons groei en innovatie kost. Want wie nooit faalt, durft ook nooit echt te experimenteren. Wie geen fouten maakt, blijft binnen de veilige zone van het bekende.

De paradox is fascinerend: succesvolle ondernemers, leiders en vernieuwers hebben stuk voor stuk een verleden vol mislukkingen. Niet ondanks, maar dankzij deze ervaring weten zij wat werkt. Thomas Edison vond niet in één keer de gloeilamp uit – hij ontdekte tienduizend manieren waarop het niet werkte. Zijn perspectief maakte het verschil: elke mislukking bracht hem dichter bij de oplossing.

Intelligente versus domme fouten

Niet alle mislukkingen zijn gelijk. Amy Edmondson maakt een cruciaal onderscheid tussen verschillende soorten fouten. Intelligente mislukkingen spelen zich af op nieuw terrein, zijn gedreven door kansen, gebaseerd op bestaande kennis en zo klein mogelijk. Ze bieden leermomenten die organisaties verder helpen. Basale fouten daarentegen ontstaan door slordigheid of het negeren van bekende procedures – vermijdbaar en niet productief.

Deze onderscheiding is essentieel voor elke organisatie die wil innoveren. Want wie alle fouten bestraft, doodt de creativiteit. Maar wie alle fouten tolereert, creëert chaos. Het gaat erom een omgeving te scheppen waarin mensen durven te experimenteren, maar tegelijk verantwoordelijk blijven in hun aanpak.

Van vaste naar groeimindset

Psycholoog Carol Dweck ontdekte dat onze overtuigingen over talent en intelligentie bepalend zijn voor hoe we met mislukkingen omgaan. Mensen met een vaste mindset geloven dat capaciteiten aangeboren zijn: je hebt ergens talent voor of niet. Een mislukking wordt dan persoonlijk: 'Ik ben niet goed genoeg.' Dit leidt tot faalangst en vermijdingsgedrag.

De groeimindset daarentegen ziet capaciteiten als ontwikkelbaar. Hier is een mislukking feedback over je huidige aanpak, niet over jouw waarde als mens. Dit perspectief maakt mensen veerkrachtiger en bereid om uitdagingen aan te gaan. Zoals Remko van der Drift schrijft: we hebben allemaal beide mindsets in ons, de vraag is welke we activeren.

Het taboe doorbreken

Waarom vinden we het zo moeilijk om over mislukkingen te praten? Floris Venneman legt de vinger op de zere plek: ondernemers zijn gewend opportunistisch te denken, kansen te zien, het glas halfvol te houden. Maar wanneer zaken tegenvallen – achterblijvende omzet, conflicten met leveranciers, cashflowproblemen – gaan de hakken in het zand. Ze houden het voor zichzelf, overtuigd dat ze het alleen moeten oplossen.

Dit isolement maakt alles erger. Want je hoeft het niet alleen te doen, schrijft Venneman. Omarm de tegenwind, deel je kwetsbaarheden. In die openheid zit je kracht. Je krijgt hulp, adviezen, nieuwe perspectieven van mensen die vanuit rust naar jouw situatie kunnen kijken.

Briljante mislukkingen: wanneer falen waarde heeft

Paul Louis Iske ontwikkelde het concept van 'Briljante Mislukkingen': pogingen waarbij geen vermijdbare fouten zijn gemaakt, het resultaat niet is behaald, maar er wel degelijk is geleerd én die lessen worden gedeeld. Hij onderscheidt twee types: Type 1 waarbij een ander, soms zelfs waardevoller resultaat ontstaat (zoals de Viagra-pil, oorspronkelijk voor hartfalen ontwikkeld). Type 2 waarbij het resultaat teleurstelt maar de lessen des te waardevoller zijn.

Iske ontwikkelde de V*I*R*A*L-formule om te bepalen of een mislukking briljant is: Visie (creëer je waarde?), Inspiratie (investeerde je energie?), Risico (verantwoord omgegaan?), Aanpak (verstandig gebruik van kennis?) en Leren (welke lessen?). Het product van deze vijf geeft de 'virale factor' – hoe hoger, hoe brillanter de mislukking.

Mislukkingen in de praktijk

Hoe ziet falen er uit in de dagelijkse realiteit? Bij het Oogziekenhuis Rotterdam stimuleren artsen elkaar voortdurend om fouten toe te geven. Wekelijks bespreken ze openlijk wat er is misgegaan en wat ze hebben geleerd. Het resultaat? Het aantal fouten daalde drastisch. Dit illustreert een cruciale waarheid: psychologische veiligheid is geen luxe maar een noodzaak.

In organisaties waar mensen bang zijn voor represailles, worden fouten verborgen. Niemand leert ervan, dezelfde missers herhalen zich. Maar in een cultuur waar mislukkingen bespreekbaar zijn, ontstaat collectief leren. Het gaat niet om het vieren van fouten, maar om het creëren van een omgeving waar mensen durven te experimenteren, weten dat ze het niet alleen hoeven te doen, en feedback zien als groei.

Het leerproces: van fout naar inzicht

Leren van mislukkingen is geen automatisch proces. Het vereist bewuste reflectie en een analytische blik. Faalkundige Saakje Bakker ontwikkelde een faalanalyse met vier kernvragen: Wat ging er fout? Hoe fout is het eigenlijk? Welke rol heb ik hierin gespeeld? Waar heb ik invloed op (gehad)?

Deze vragen doorbreken de neiging tot zelfrechtvaardiging ('het kwam door de omstandigheden') of zelfbeschuldiging ('ik ben gewoon niet goed genoeg'). Beide reacties blokkeren leren. Pas wanneer we objectief naar de situatie kijken, ontdekken we wat we anders kunnen doen. Niet om falen te voorkomen – want nieuwe uitdagingen brengen altijd onzekerheid – maar om intelligenter te falen.

Innovatie vraagt om experimenteerruimte

In een wereld die steeds complexer en onvoorspelbaarder wordt, is experimenteren geen luxe maar noodzaak. Wie alleen inzet op foutenreductie, beheersing en controle, loopt achter de feiten aan. Natuurlijk zijn er domeinen – denk aan de luchtvaart of medische zorg – waar veiligheid vooropstaat. Maar zelfs daar geldt: innovatie ontstaat waar ruimte is om te leren.

Het gaat om het vinden van de balans. Amy Edmondson noemt dit psychologische veiligheid: een omgeving waarin mensen durven te spreken, vragen te stellen, fouten toe te geven, zonder angst voor negatieve consequenties. Dit betekent niet dat alles mag. Integendeel, de lat ligt hoog. Maar de weg naar excellentie loopt via experiment, reflectie en bijsturing.

De toekomst: van faalangst naar foutenmakenmoed

We staan aan de vooravond van een kanteling. Steeds meer organisaties ontdekken dat een cultuur van openheid en leren concurrentievoordeel oplevert. Bedrijven die experimenteren, die hun mislukkingen analyseren en delen, die leren van zichzelf en anderen, ontwikkelen zich sneller dan organisaties die vasthouden aan het schijnbeeld van perfectie.

Op persoonlijk niveau vraagt dit om een verschuiving in ons denken. Van 'ik moet perfect zijn' naar 'ik mag leren'. Van 'falen is beschamend' naar 'falen is feedback'. Van 'ik moet het alleen doen' naar 'ik mag om hulp vragen'. Dit is geen zwakte maar kracht. Het vereist moed om je kwetsbaar op te stellen, om toe te geven dat je iets niet weet of verkeerd hebt gedaan.

Maar die moed loont. Want aan de andere kant wacht een leven met meer vrijheid, meer creativiteit, meer groei. Een leven waarin je niet verlamt wordt door de angst om te falen, maar gedreven wordt door de mogelijkheden die voor je liggen. Waarin je weet: elke mislukking brengt me dichter bij waar ik wil zijn. Niet ondanks, maar dankzij de omwegen, de mislukkingen, de leermomenten.

Zoals Floris Venneman het samenvat: van tegenwind ga je vliegen. Een vliegtuig heeft die weerstand nodig om op te stijgen. Zo werkt het ook met mislukkingen. Ze zijn geen obstakel, ze zijn noodzakelijk. De vraag is niet óf je gaat falen, maar hoe je ermee omgaat. Word je erdoor verlamt of word je erdoor sterker? Blijf je hangen in schaamte of transformeer je het naar wijsheid?

De keuze is aan jou. En vergeet niet: niemand is perfect. We zijn allemaal werk in uitvoering, met onze fouten, onze mislukkingen, onze leermomenten. Laten we daar met trots over spreken, met elkaar leren, en samen blijven groeien. Want het alternatief – stilstand uit angst voor falen – is geen optie in een wereld die vraagt om aanpassing, vernieuwing en moed.