Levenstestament: regie houden over je eigen leven

Een levenstestament is een notarieel document waarin je vastlegt wie jouw financiële, medische en persoonlijke zaken mag regelen wanneer je dat zelf niet meer kunt. Het is een vorm van vooruitplanning die je de zekerheid geeft dat je wensen worden gerespecteerd, ook als je wilsonbekwaam wordt. In een tijdperk waarin we steeds ouder worden en de kans op dementie of andere aandoeningen toeneemt, wordt dit juridische instrument steeds belangrijker.

Anders dan een testament, dat pas na overlijden in werking treedt, geldt een levenstestament tijdens je leven. Het geeft een vertrouwenspersoon – vaak een familielid of goede vriend – de bevoegdheid om namens jou te handelen bij wilsonbekwaamheid. Dit voorkomt procedures zoals ondercuratelestelling en geeft jou de regie over je eigen toekomst.

Waarom een levenstestament essentieel is

De noodzaak van een levenstestament wordt vaak pas duidelijk als het te laat is. Veel mensen denken dat hun partner of kinderen automatisch voor hen kunnen beslissen, maar dat is een misvatting. Zonder levenstestament kan een langdurige en kostbare procedure bij de rechter nodig zijn om een bewindvoerder te laten aanstellen.

Een goed opgesteld levenstestament voorkomt niet alleen juridische complicaties, maar biedt vooral gemoedsrust. Je bepaalt zelf wie je vertegenwoordigt en welke grenzen daarbij gelden. Wil je dat iemand bepaalde medische behandelingen kan weigeren? Mag je vertegenwoordiger je woning verkopen? Dit zijn cruciale vragen die je van tevoren moet beantwoorden.

Medische beslissingen en wilsonbekwaamheid

Een van de meest gevoelige aspecten van een levenstestament betreft medische behandelingen. Wanneer ben je nog wilsbekwaam genoeg om zelf te beslissen over een operatie, medicatie of opname in een verpleeghuis? En wat gebeurt er als je die grens overschrijdt?

Het levenstestament kan gekoppeld worden aan een euthanasieverklaring en een niet-reanimeerpenning. Zo geef je duidelijkheid over wat je wel en niet wilt aan het einde van je leven. Deze documenten vormen samen een compleet pakket aan levenseindevoorzieningen.

Geestelijke achteruitgang en dementie

De confrontatie met geestelijke achteruitgang, zoals bij dementie, is voor velen de belangrijkste reden om een levenstestament op te stellen. In Nederland krijgt een op de vijf mensen boven de 80 jaar te maken met een vorm van dementie. Zonder voorbereidingen kan dit leiden tot chaotische situaties waarin familieleden niet weten hoe te handelen.

Een levenstestament geeft je de mogelijkheid om vooruit te plannen: wie regelt je financiën, wie bepaalt waar je gaat wonen, en wie neemt medische beslissingen? Deze vooruitziende blik voorkomt conflicten en geeft je naasten houvast in moeilijke tijden.

Praktische aspecten en ervaringen

Het opstellen van een levenstestament is meer dan een juridische formaliteit. Het vraagt om grondig nadenken over je wensen, waarden en grenzen. Wat vind je belangrijk in het leven? Welke behandelingen wil je wel of niet? Wie vertrouw je genoeg om deze beslissingen voor je te nemen?

Notarissen adviseren om niet alleen het levenstestament op te stellen, maar ook om dit regelmatig te bespreken met je vertegenwoordiger(s). Situaties veranderen, relaties evolueren, en je wensen kunnen verschuiven. Een levenstestament is daarom geen statisch document maar vraagt om periodieke evaluatie.

Verhalen uit de praktijk

De waarde van een levenstestament wordt vaak pas zichtbaar in concrete situaties. Notarissen en juristen delen regelmatig voorbeelden van families die door het ontbreken van een levenstestament in grote problemen kwamen. Een man die na een herseninfarct wilsonbekwaam werd en wiens kinderen maanden moesten wachten op een rechterlijke uitspraak voordat ze zijn zaken konden regelen. Een vrouw met dementie wier echtgenoot haar vermogen niet kon beheren zonder tussenkomst van de kantonrechter.

Maar er zijn ook positieve verhalen. Families die dankzij een goed opgesteld levenstestament rustig konden handelen toen het nodig was. Vertegenwoordigers die precies wisten wat hun naaste wilde en die wensen konden respecteren.

Internationaal perspectief

Nederland kent een eigen systeem van levenstestamenten, maar ook andere landen kennen vergelijkbare regelingen. In Engelstalige landen spreekt men van een 'power of attorney' of 'advance directive'. De precieze invulling verschilt per land, wat belangrijk kan zijn voor mensen met een tweede nationaliteit of bezittingen in het buitenland.

Het is verstandig om bij internationale situaties juridisch advies in te winnen. Een Nederlands levenstestament wordt niet automatisch in alle landen erkend, en omgekeerd geldt hetzelfde voor buitenlandse documenten in Nederland.

Van levenstestament tot testament

Het levenstestament regelt je leven, het testament regelt je nalatenschap na overlijden. Beide documenten vullen elkaar aan en vormen samen een compleet pakket aan juridische voorzieningen. Wie de moeite neemt om een levenstestament op te stellen, doet er verstandig aan om ook zijn of haar testament te actualiseren.

Erfrecht en levenseinde-voorzieningen hangen nauw samen. Kwesties als schenkingen tijdens je leven, de verdeling van je nalatenschap en de vraag wie je zaken mag regelen bij wilsonbekwaamheid raken allemaal dezelfde kernthema's: controle, vertrouwen en zorg voor je naasten.

Neem nu actie

Het opstellen van een levenstestament is een daad van liefde en verantwoordelijkheid. Je ontlast je naasten van moeilijke beslissingen in emotionele tijden en zorgt ervoor dat je wensen worden gerespecteerd. De gemiddelde Nederlander denkt wel na over zijn pensioen, zijn hypotheek en zijn testament, maar vergeet het levenstestament.

Dat is opmerkelijk, want de kans dat je op enig moment in je leven wilsonbekwaam wordt, is aanzienlijk groter dan de kans dat je overlijdt met een grote nalatenschap. Toch is de aandacht voor het levenstestament vele malen kleiner. Tijd om dat te veranderen.

Begin het gesprek met je naasten. Zoek een notaris die je kan adviseren. En leg vast wat jij belangrijk vindt, zodat je ook in moeilijke tijden de regie houdt over je eigen leven. Want dat is uiteindelijk waar het om gaat: niet over je graf heen regeren, maar tijdens je leven de zekerheid hebben dat je wensen bekend zijn en gerespecteerd worden.