In het digitale tijdperk, waarin onze gereedschappen worden gedomineerd door kunstmatige intelligentie, AI, zijn andere vaardigheden nodig. Hans Hoornstra heeft dit op een zeer grondige wijze uitgewerkt in Het Ai van Columbus.
Hij onderzoekt het bewustzijn en onze manier van leren. Hij fileert alle mogelijke taxonomieën van vaardigheden en graaft in onze motivatie tot leren. Zijn Columbusmodel gebruikt de metafoor van de ontdekkingsreis om hiermee de samenhang tussen de 21e-eeuwse vaardigheden duidelijk te maken.
Hoornstra heeft een lange geschiedenis in het onderwijs en heeft een goed ontwikkeld inzicht in de manier waarop het onderwijs zich zou kunnen instellen op dit digitale tijdperk. Deze visie heeft hij uitgewerkt in dit bijzondere en prachtige boek, dat is uitgegeven door zijn eigen Instituut Digitale Intelligentie. Het is een uniek boek dat op deze manier alleen in eigen beheer kan worden ontwikkeld. Het boek is groot en dik, met papier van mooie kwaliteit. Inhoudelijk gaat Hoornstra niet direct op zijn doel af, maar neemt de lezer eerst mee in zijn filosofische reflecties.
Illustraties
Het meest bijzondere vond ik de illustraties. Die zijn van Hoornstra’s eigen hand. Hij heeft de kunstacademie gedaan en is daar zijn loopbaan begonnen. De illustraties hebben het lijnenspel van een houtsnede en zijn gemaakt met digitale technieken. Wat me vooral heeft geraakt, zijn de composities waarmee hij een brug slaat tussen de tekst en de beleving van de lezer. Allerlei metaforen en associaties zijn uitgebeeld in deze platen. Het is een reis op zee, onderzee en door het heelal. Het gaat over oudere generaties en de belevingswereld van jongeren. Het gaat over beitelen en torsen. Ook Hoornstra’s ongemakkelijke familiegeschiedenis heeft zijn weg gevonden in het verhaal en in de beelden.
Columbus
De grote metafoor door het gehele boek is die van de ontdekkingsreis van Christopher Columbus. Hoornstra heeft zijn eigen Ai van Columbus ontworpen om hiermee verschillende lagen te duiden van de ‘ruimtes’ waarin we bestaan. Naast de fysieke en mentale ruimte, onze taal en mentale concepten, is er sinds kort ook een Ai-ruimte. Overigens hanteert hij een kleine i om verwarring met het Nederlandse woord ‘al’ te voorkomen. Columbus komt ook in overige hoofdstukken terug. Centraal staat het Columbusmodel. Dit is een raamwerk voor Ai-geletterdheid. Verschillende vaardigheden worden hierin geclassificeerd. Daar komt Hoornstra’s achtergrond als onderwijsdeskundige het sterkst naar voren. Hij laat zien hoe zijn model is ontstaan vanuit reflectie op tal van bestaande taxonomieën van vaardigheden, in combinatie met zijn reflectie op de praktijk.
De zee bevaren
Bovenal gaat de Columbus-metafoor over het bevaren van nieuwe zeeën en de ontdekkingsreis die het leren is. Zijn model van de vier zeeën toont de verschillende fasen in de ontwikkeling van digitale vaardigheden. Daarmee gaat hij in op wat er bij mensen onder de oppervlakte kan spelen, en op de ijsbergen waar we tegenaan kunnen varen. Tussen de inhoudelijke stukken deelt Hoornstra anekdotes, die onder andere afkomstig zijn uit zijn leven als gepassioneerd amateurschaker. Deze verhalen vertellen allemaal ook iets over leren en hoe dat werkt bij mensen.
Aruba
Hoornstra eindigt Het Ai van Columbus met verhalen over zijn ervaringen als onderwijsadviseur in Aruba. Het achtergestelde eiland heeft een enorme geschiedenis en een grote ambitie op het gebied van onderwijs. Hoornstra analyseert de verschillen tussen Nederland en Aruba. Hij beschrijft de droom van de eilanders en presenteert zijn model om aan de slag te gaan. Dat actiegerichte, in combinatie met een filosofische blik, kenmerkt de benadering van Hoornstra. Zijn taalgebruik is heel toegankelijk. Het liefst legt hij alles uit in kindertaal. Het boek geeft een compleet overzicht en biedt allerlei pedagogische handvatten om het onderwijs passend te maken voor het Ai-tijdperk.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.